მწერალთა სახლი

შენობა, სადაც ამჟამად მწერალთა სახლია განთავსებული,    ცნობილმა მეცენატმა და ქართული კონიაკის წარმოების ფუძემდებელმა, ქიმიისა და ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორმა    დავით სარაჯიშვილმა (1848-1911) 1903-1905 წლებში ააგო. სახლი გერმანელი არქიტექტორის, კარლ ცაარის პროექტის მიხედვითაა აგებული, მასთან ერთად მუშაობდნენ თბილისელი არქიტექტორები ალექსანდრე ოზეროვი და კორნელი ტატიშჩევი, ხის ინტერიერის ავტორი ასევე თბილისელი ხელოსანი, ილია მამაცაშვილი  იყო.

სახლის გახსნა დავით სარაჯიშვილმა ეკატერინე ფორაქიშვილთან ქორწინების 25 წლის იუბილეს დაამთხვია.

სახლი მოდერნის სტილის არქიტექტურის ნიმუშია. ფასადის მოპირკეთების დროს უხვადაა გამოყენებული ტალღოვანი ფრონტენები, ნაძერწი ნიჟარები, მცენარეული ორნამენტები. არქიტექტურის მკვლევართა აზრით,    სარაჯიშვილის სახლი თბილისური და ევროპული არქიტექტურის შერწყმის ბრწყინვალე მაგალითია.
სახლის ვერანდა მოპირკეთებულია ცნობილი ფირმის    “ვილეროი და ბოხის” კერამიკული ფილებით. მსგავსი ფორმისა და მოხატულობის ფილები დიდი იშვიათობაა და მხოლოდ განსაკუთრებული შეკვეთისა და მესაკუთრეებისთვის მზადდებოდა. 
დავით სარაჯიშვილისა და ეკატერინე ფორაქიშვილის გარდაცვალების შემდეგ სახლის მესაკუთრე ცნობილი მრეწველი და მეცენატი აკაკი ხოშტარია(1873-1932)  გახდა. ზეპირი გადმოცემის მიხედვით, ფინანსური პრობლემების გამო აუქციონზე გასაყიდად გატანილი სახლი მან ქართული საზოგადოების თხოვნით შეიძინა. აკაკი ხოშტარიამ, თავის მხრივ, კიდევ უფრო გაამრავალფეროვნა დავით სარაჯიშვილის სახლი, იტალიიდან ჩამოტანილი ლომის ქანდაკებებითა და ანტიკური ნივთებით მორთო იგი. მანვე მოაწყო საზაფხულო და ზამთრის ბაღები.

1921 წლის თებერვალში საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, აკაკი ხოშტარია იძულებული გახდა, დაეტოვებინა ქვეყანა და ემიგრაციაში წასულიყო. იმავე წლის 28 თებერვალს, ანუ გასაბჭოებიდან მესამე დღეს, საქართველოს რევოლუციურმა კომიტეტმა დავით სარაჯიშვილის სახლად ცნობილი შენობა, პაოლო იაშვილის ინიციატივითა და საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის დადგენილებით, ქართველ მწერლებსა და ხელოვანებს გადასცა.
  1923 წელს ხელოვანთა კავშირს მწერალთა კავშირი ცალკე ორგანოდ გამოეყო და 2007 წლამდე ეს სახლი მწერალთა კავშირს ეკუთვნოდა. 
2008 წლიდან  შენობაში სსიპ-ი „მწერალთა სახლია“ განთავსებული.

მწერალთა სახლში ასევე ფუნქციონირებს ორი მუზეუმი, დავით სარაჯიშვილის სახელობის მემორიალური მუზეუმი და რეპრესირებული მწერლების მუზეუმი.
დავით სარაჯიშვილის სახელობის მემორიალური მუზეუმი 2020 წლის 10 ნოემბერს გაიხსნა. მუზეუმი სახლის მეორე სართულზეა განთავსებული და მასში დავით სარაჯიშვილისა და ეკატერინე ფორაქიშვილის ნივთებია თავმოყრილი - ლიმოჟის ფაბრიკაში სპეციალურად ამ სახლისთვის დამზადებული სადილის სერვიზი დავითის მონოგრამით; მარსელის გამჭირვალე, იასამნისფერი კრამიტი, რომლითაც სახლის ერთი ფლიგელი იყო გადახურული; სამგზავრო ჩემოდანი, სეიფი, ჭურჭელი, სუვენირები და სხვადასხვა ისტორიული დოკუმენტები.    მუზეუმში მოსულ დამთვალიერებელს შესაძლებელობა ექნება გაეცნოს დავითისა და ეკატერინეს ცხოვრებისა და მოღვაწეობის საინტერესო დეტალებს, კედლებზე დატანილი მათი ბიოგრაფიის მნიშვნელოვანი მომენტებით.

რეპრესირებული მწერლების მუზეუმი:

მწერალთა სახლში რეპრესირებული მწერლების მუზეუმი 2023 წლის მარტში  გაიხსნა.
რეპრესირებული მწერლების მუზეუმი სისტემის მსხვერპლთა გახსენებას და მათი ხსოვნის პატივისცემას ისახავს მიზნად. მუზეუმში დამთვალიერებელი გაეცნობა ტოტალიტარული სახელმწიფოსა და მწერლების ტრაგიკული დაპირისპირების ამბებს, იმ მექანიზმებს, რომლებსაც სისტემა „მწერლობის მოსათვინიერებლად“ იყენებდა.
მუზეუმის ექსპოზიცია შესაძლებლობას გვაძლევს, დავინახოთ ტოტალიტარიზმის ხანაში მცხოვრები ხელოვანების დილემა და ტრაგედია, სუსტი ზღვარი კომპრომისსა და თანამშრომლობას შორის.
მუზეუმი   მოგვითხრობს   მწერლების   ისტორიას,   რომლებიც   დიდი   ზეწოლისა და  რეპრესიების მიუხედავად,   არასოდეს   წყვეტდნენ   საქართველოს   დამოუკიდებლობაზე   ფიქრს,   რისი მაგალითებიც საბჭოთა ისტორიაში უხვად მოიპოვება.
მუზეუმის   კონცეფცია   აერთიანებს   მუდმივმოქმედ   და   დროებით   საგამოფენო   სივრცეებს,   რომლებიც   ეძღვნება   სხვადასხვა   მწერლებსა   თუ   მოვლენებს.
მუდმივმოქმედ   გამოფენაში   წარმოდგენილია   საქართველოში   მწერალთა   რეპრესიების   ქრონოლოგიური ისტორია.   ექსპოზიციის   დიზაინი,   საარქივო   და   თანამედროვე   აუდიო-ვიზუალური   ნამუშევრები   დამთვალიერებლებს   საშუალებას აძლევს,   შეისწავლონ   განხორციელებული რეპრესიების   ისტორია   და შექმნან უკეთესი მომავალი მყარი სამოქალაქო პოზიცით.

ფოტო © დიმიტრი ერმაკოვი (1905), მწერალთა სახლი